WAR: యు­ద్ధా­ల­తో ఆర్థిక వ్య­వ­స్థ కు­దే­లు

ప్ర­పం­చం గడి­చిన కొ­న్ని దశా­బ్దా­లు­గా వి­విధ దే­శాల మధ్య బలా­త్కార సం­ఘ­ర్ష­ణ­ల­తో చలిం­చి­పో­తుం­ది. గ్లో­బ­ల్ పీస్ ఇం­డె­క్స్‌ (GPI)-2024 తాజా ని­వే­దిక ప్ర­కా­రం, ప్ర­పం­చం­లో­ని 97 దే­శా­లు ప్ర­స్తు­తం ఏదో ఒక­ర­క­మైన ఘర్ష­ణ­ల­లో చి­క్కు­కు­న్నా­యి. ఇవి చి­న్న స్థా­యి అం­త­ర్యు­ద్ధాల నుం­డి, భారీ స్థా­యి­లో చె­ల­రే­గిన యు­ద్ధాల వరకు ఉన్నా­యి. ఫలి­తం­గా 9.5 కో­ట్ల మంది శర­ణా­ర్థు­లు­గా మా­రా­రు. ఇది మా­న­వ­తా సం­క్షో­భం వైపు ప్ర­పం­చా­న్ని నడి­పి­స్తోం­ద­న్న హె­చ్చ­రి­క­గా భా­విం­చ­వ­చ్చు. ఈ ఘర్ష­ణల కా­ర­ణం­గా 2023లో ప్ర­పంచ ఆర్థిక వ్య­వ­స్థ­కు 1.91 ట్రి­లి­య­న్ డా­ల­ర్ల నష్టం జరి­గిం­ది. ఇది ప్ర­పంచ జీ­డీ­పీ­కి 13.5%. అంటే ప్ర­తి మని­షి­కి సగ­టున రూ.2 లక్షల ఆర్థిక నష్టం వా­టి­ల్లి­న­ట్టే. శాం­తి లో­పిం­చ­డం వలన సై­నిక ఖర్చు­లు, వి­ధ్వం­సం, పు­న­ర్ని­ర్మాణ వ్య­యా­లు, ప్ర­జల జీ­విత నా­ణ్య­త­పై తీ­వ్ర ప్ర­భా­వం చూ­పు­తు­న్నా­యి. ప్ర­పం­చ­వ్యా­ప్తం­గా 86 దే­శా­లు సై­నిక ఖర్చు­ల­ను పెం­చు­కో­వ­డం శాం­తి మా­ర్గం నుం­చి వె­న­క్కి తగ్గు­తు­న్న సూచన.

భారత్‌ పరిస్థితి

ఈ జా­బి­తా­లో భా­ర­త్‌ 144వ ర్యాం­కు­లో ని­లి­చిం­ది. చైనా (88), శ్రీ­లంక (100), పా­కి­స్థా­న్‌ (140), భూ­టా­న్‌ (21), నే­పా­ల్‌ (80) కంటే కూడా భా­ర­త్‌ మి­గి­లిన దే­శాల కంటే తక్కువ శాం­తి స్థా­యి­లో ఉన్న­ట్టు చె­బు­తోం­ది. భా­ర­త్‌­లో సరి­హ­ద్దు వి­వా­దా­లు, అం­త­ర్గత సం­ఘ­ర్ష­ణ­లు, మి­లి­ట­రీ­పై అధిక ఖర్చు­లు దీ­ని­కి ప్ర­ధాన కా­ర­ణా­లు. 163 దే­శాల పరి­శీ­ల­న­లో ఐస్‌­లాం­డ్‌ మళ్లీ ప్ర­థమ శాం­తి­యుత దే­శం­గా ని­లి­చిం­ది. అలా­గే ఐర్లాం­డ్, న్యూ­జి­లాం­డ్, ఆస్ట్రి­యా, సిం­గ­పూ­ర్, స్వి­ట్జ­ర్లాం­డ్‌ తది­తర దే­శా­లు టా­ప్‌ 10లో ని­లి­చా­యి. ము­ఖ్యం­గా యూ­ర­ప్‌ ఖండం అత్య­ధిక శాం­తి­యుత దే­శాల కేం­ద్రం­గా ని­లి­చిం­ది. యుద్ధం అంటే రాత్రికి రాత్రి చేసేది కాదు. ఇందుకోసం అనేక అంశాలను పరిగణనలోకి తీసుకోవాల్సి ఉంటుంది. ఇందుకోసం తెరవెనుక పెద్ద కసరత్తే చేయాల్సి ఉంటుంది. ఇది ఆ ఖండంలోని ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థలు, మానవ హక్కుల పరిరక్షణను సూచిస్తాయి.

ఘర్షణలు తీవ్రమవుతున్న దేశాలు

ఇజ్రా­యె­ల్-గాజా, రష్యా-ఉక్రె­యి­న్‌ వంటి సం­ఘ­ర్ష­ణ­లు ప్ర­పంచ శాం­తి­పై తీ­వ్ర ప్ర­భా­వం చూ­పి­స్తు­న్నా­యి. గాజా ఘర్ష­ణ­లో 2023 అక్టో­బ­ర్ నుం­చి ఇప్ప­టి­వ­ర­కు 35 వేల మంది చని­పో­యా­రు. రష్యా-ఉక్రై­న్ యు­ద్ధం వల్ల ఉక్రె­యి­న్ జీ­డీ­పీ 30% క్షీ­ణిం­చ­గా, సి­రి­యా­లో జీ­డీ­పీ 85% వరకు పడి­పో­యిం­ది. ఈ యు­ద్ధాల వల్ల మా­న­వ­తా సం­క్షో­భా­లు ఉధృ­తం­గా ఏర్ప­డు­తు­న్నా­యి.

యుద్ధ టెక్నాలజీ పెరుగుదల

ఇంకా ఒక ఆం­దో­ళ­న­కర అంశం ఏమి­టం­టే, డ్రో­న్ల వి­ని­యో­గం 1400% పె­రి­గిం­ది. ఉగ్ర­వాద గుం­పు­లు కూడా ఇవి వి­ని­యో­గి­స్తూ పె­ద్ద దే­శా­ల­పై­నా ప్ర­భా­వం చూ­పు­తు­న్నా­యి. ఆధు­నిక సై­నిక సాం­కే­తి­కత, AI ఆధా­రిత ఆయు­ధాల వి­ని­యో­గం శాం­తి­ని మరింత కల­వ­ర­పె­డు­తోం­ది. మి­లి­ట­రీ టె­క్నా­ల­జీ­లో అమె­రి­కా మొ­ద­టి స్థా­నం­లో ఉం­డ­గా, చైనా, రష్యా, ఫ్రా­న్స్‌ తర్వా­తి స్థా­నా­ల్లో ఉన్నా­యి.

శాంతి చర్చల్లో తగ్గుతున్న విజయాలు

గతం­లో శాం­తి చర్చ­లు వి­జ­య­వం­తం­గా పరి­ష్కా­రా­లు తీ­సు­కు­రా­గ­లి­గి­న­పు­డు ఇప్పు­డు పరి­స్థి­తి భి­న్నం­గా ఉంది. 1970లో 49% వి­జ­యా­లు లభిం­చిన శాం­తి చర్చ­లు, 2010 నా­టి­కి 9%కే పడి­పో­యా­యి. ప్ర­స్తు­తం 56 సం­ఘ­ర్ష­ణ­లు కొ­న­సా­గు­తు­న్న­ప్ప­టి­కీ, వా­టి­లో చాలా వరకు ఇబ్బం­దు­లు పరి­ష్కా­రా­ని­కి చాలా దూ­రం­లో ఉన్నా­యి. ఆర్థి­కం­గా­నే కా­కుం­డా ప్రా­ణా­ల­ను, దే­శాల ఉని­కి­ని కో­ల్పో­యే­లా ఉన్నా­మ­నే ఆలో­చ­న­లు ఎవరూ చే­య­డం లేదు.