LOCAL WAR: మహిళా నేతలు నామమాత్రమేనా...?

దేశవ్యాప్తంగా స్థానిక సంస్థల్లో ఎన్నికైన మహిళా ప్రజాప్రతినిధులు నామమాత్రంగా ఉండిపోవడం, వారి స్థానంలో వారి భర్తలు, బంధువులు (సాధారణంగా ‘సర్పంచి పతి’ లేదా ‘ప్రధానమంత్రి పతి’ అని పిలవబడేవారు) నిజమైన అధికారాన్ని చెలాయిస్తుండడంపై జాతీయ మానవ హక్కుల కమిషన్‌ (ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సీ) తీవ్ర ఆందోళన వ్యక్తం చేసింది. ఈ అభ్యంతరకర పోకడపై గతంలో జారీ చేసిన నోటీసులకు స్పందించని 32 రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సీ షరతులతో కూడిన సమన్లు జారీ చేయడం ద్వారా ఈ అంశంపై జాతీయ స్థాయిలో చర్చను రాజేసింది.

హరియాణా బాలల హక్కుల పరిరక్షణ కమిషన్‌ మాజీ సభ్యుడు సుశీల్‌ వర్మ చేసిన ఫిర్యాదును విచారణకు స్వీకరించిన ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సీ సభ్యులు ప్రియాంక్‌ కనూంగో ఈ సమన్లు జారీ చేశారు. వర్మ తన ఫిర్యాదులో, రాజ్యాంగ రక్షణలు, న్యాయస్థానాల ఆదేశాలు ఉన్నప్పటికీ, ఎంతో కష్టపడి ఎన్నికైన మహిళా ప్రజాప్రతినిధులు తరచూ కేవలం నామమాత్రపు పాత్రకే పరిమితమై, వారి మానవ హక్కులను ఉల్లంఘిస్తున్నారని తీవ్రంగా ఆరోపించారు. స్థానిక ప్రభుత్వాల్లో మహిళలకు దఖలుపడిన 33% రిజర్వేషన్ల స్ఫూర్తిని ఈ పెత్తనం సంస్కృతి పూర్తిగా దెబ్బతీస్తోందని, ఇది భారతీయ ప్రజాస్వామ్య మూలాలకే సవాల్ విసురుతోందని విశ్లేషకులు అభిప్రాయపడుతున్నారు.

గతంలో, ఈ ఫిర్యాదుపై చర్యల నివేదిక (Action Taken Report-ATR) సమర్పించాలని కోరుతూ సెప్టెంబరు 9న ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సీ అన్ని రాష్ట్రాలు, యూటీలకు నోటీసులు జారీ చేసింది. అయితే, ఆంధ్రప్రదేశ్, బిహార్, ఒడిశా, ఉత్తరాఖండ్‌తోపాటు ఉత్తర్‌ ప్రదేశ్‌లోని కొన్ని నగరాల నుంచి మాత్రమే స్పందన వచ్చింది. ఈ ఉదాసీనత కారణంగానే మిగిలిన 24 రాష్ట్రాలు, 8 కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల పంచాయతీరాజ్, పట్టణ స్థానిక సంస్థల అత్యున్నత అధికారులకు ఈ సమన్లు అందాయి. సమన్లలో పేర్కొన్న అంశాల ప్రకారం, సంబంధిత అధికారులు ఈ నెల 30వ తేదీ ఉదయం 11 గంటలకల్లా కమిషన్ ముందు స్వయంగా హాజరు కావాలి. అయితే, వారికి ఒక ఉపశమనం కూడా కల్పించారు: ఈ నెల 22వ తేదీలోగా పూర్తి చర్యల నివేదికను సమర్పిస్తే, వారు వ్యక్తిగతంగా హాజరు కావాల్సిన అవసరం ఉండబోదు.

మహిళా రిజర్వేషన్ల లక్ష్యం కేవలం పదవుల్లో సంఖ్యాపరమైన ప్రాతినిధ్యం మాత్రమే కాదు, వారికి నిర్ణయాధికారంలో నిజమైన అధికారం కల్పించడం. ఈ 'సర్పంచి పతి' సంస్కృతి మహిళల రాజకీయ సాధికారతకు, సమానత్వానికి అతి పెద్ద అవరోధంగా మారుతోంది. ఈ పెత్తనం మహిళల ఆత్మవిశ్వాసాన్ని దెబ్బతీయడంతో పాటు, స్థానిక పాలనలో జవాబుదారీతనాన్ని, పారదర్శకతను తగ్గిస్తుంది. ఎన్‌హెచ్‌ఆర్‌సీ తీసుకున్న ఈ కఠిన చర్య, దేశవ్యాప్తంగా మహిళా ప్రజాప్రతినిధులు తమ హక్కులను, బాధ్యతలను సక్రమంగా నిర్వహించడానికి సంస్థాగత, సామాజిక మద్దతు కల్పించాల్సిన ఆవశ్యకతను మరోసారి గుర్తుచేస్తోంది. ఈ సమన్ల తర్వాతనైనా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు తమ నిర్లక్ష్యాన్ని వీడి, క్షేత్రస్థాయిలో మార్పు తీసుకొచ్చేలా కఠిన చర్యలు తీసుకుంటాయా అనేది చూడాలి. నేపథ్యంలో, మహిళా ప్రజాప్రతినిధులకు నిజమైన అధికారాన్ని కల్పించేలా ప్రభుత్వాలు దృఢమైన విధానాలను రూపొందించాలి. కేవలం చట్టాలు చేస్తే సరిపోదు, వాటిని కఠినంగా అమలు చేయడం కీలకం. సమాజంలో కూడా అవగాహన కార్యక్రమాలు నిర్వహించి, మహిళల నాయకత్వ పటిమను గుర్తించేలా ప్రజలను చైతన్యపరచాలి. అప్పుడే స్థానిక సంస్థల్లో మహిళల ప్రాతినిధ్యం అర్థవంతంగా మారుతుంది, తద్వారా గ్రామీణ, పట్టణ అభివృద్ధికి కొత్త ఊపు వస్తుంది.