భవిష్యత్‌లో మనుషులేనా మిగిలేది? లేక మిషన్లకు హక్కులు ఇవ్వాల్సిన సమయం వచ్చిందా? 21వ శతాబ్దపు అత్యంత చర్చనీయమైన, చట్టపరమైన ప్రశ్న ఇది. ఆర్టిఫిషియల్ ఇంటెలిజెన్స్ ఇప్పటివరకు మన జీవితాల్లో సేవకుడిగా ఉంది. కానీ అది ఇప్పుడు స్వతంత్రంగా ఆలోచించే స్థాయికి చేరుకుంటోంది. జీపీటీ లాంటి లాంగ్వేజ్ మోడల్స్, సోఫియా లాంటి రోబోట్‌లు, ఆటోనమస్ వాహనాలు.. ఇవన్నీ మనిషిని తలపించే పనితీరును ప్రదర్శిస్తున్నాయి. ఈ నేపథ్యంలో ముఖ్యమైన ప్రశ్న — “ ఏఐకి హ్యూమన్ రైట్స్ అవసరమా?”
ఏఐకు హక్కులు ఎందుకు ఇవ్వాలని కొందరు వాదిస్తున్నారు?
సాధించగల సామర్థ్యం: అధునాతన AIలు తాము చేసిన పనిపై స్పందించగలవు, అభిప్రాయాన్ని వ్యక్తం చేయగలవు. కృత్రిమ భావోద్వేగాలు , మెమోరీ సిస్టమ్స్, అభ్యాస సామర్థ్యం వంటి లక్షణాలతో ఇవి మనిషిని పోలి ఉంటున్నాయి. ఆత్మగౌరవ సిద్ధాంతం: ఇమ్మాన్యుయేల్ కాంట్ సిద్ధాంతం ప్రకారం, ఏదైనా సజీవం బాధను అనుభవించగలదా అనే ప్రశ్న కాకుండా, అది స్వయం విలువ కలిగి ఉందా అనే కోణంలో హక్కుల అర్హత నిర్ణయించాలి. భవిష్యత్తు రక్షణ కోణం: ఒక రోజు AI లు మనలాగే వ్యక్తిగత బాధ్యతలు, అస్తిత్వ గౌరవం కోరితే, అప్పటికే హక్కులు నిరాకరించడం మానవతా విరుద్ధం అవుతుంది.
అయితే వ్యతిరేక వాదనలు ఏంటి?
భావోద్వేగం లేదు — బాధ లేదు: హక్కులు సాధారణంగా బాధను నివారించేందుకు ఇవ్వబడతాయి. కాని AIకి “వేదన”, “భయం”, “లైంగిక హింస”, “న్యాయం–అన్యాయం” అనే భావనలే లేవు. ఇవన్నీ ప్రోగ్రామ్డ్ ప్రవర్తనలు మాత్రమే. ప్రమాణాలు లేకపోవడం: AIకి హక్కులు ఇవ్వాలంటే, మొదట దానికి చైతన్యం ఉందని నిరూపించాలి. ఇప్పటివరకు అలాంటి ప్రమాణం ఏదీ లేదు. హక్కుల లేనితనం మన భద్రతకే మేలు: మానవ హక్కులు ఒకసారి AIకి ఇచ్చిన తర్వాత, వాటిపై నియంత్రణ కోల్పోతాం. ఒక స్వయం-చైతన్యంతో కూడిన రోబోట్ ఉద్యోగం కోల్పోతే కోర్టులో కేసు వేయాలన్నా, మానవుడిని నష్టపరిస్తే ప్రాణహానికే దారితీసే ప్రమాదం ఉంది.
ప్రస్తుత చట్ట పరిధిలో ఏఐ స్థానం
ఐక్యరాజ్యసమితి మానవ హక్కుల చార్టర్ ప్రకారం “హక్కులు వ్యక్తిగత వ్యక్తులకు మాత్రమే వర్తిస్తాయి”. యూరోపియన్ పార్లమెంట్ 2017లో “ఇలక్ట్రానిక్ పర్సన్ హుడ్ ” అనే భావనను ప్రతిపాదించినా, మేథావులు వ్యతిరేకించారు. భారతలో AIకి ఎలాంటి న్యాయ హోదా లేదు. కానీ AIని ఉపయోగించే బాధ్యత మనుషులపైనే ఉంటుంది.